Đồ nhựa dùng một lần và tác động đến đại dương

1. Đồ nhựa dùng một lần – sự tiện lợi gây nghiện

Trong nhiều thập kỷ qua, đồ nhựa dùng một lần – như ống hút, cốc, muỗng, hộp xốp, túi nylon – đã trở thành một phần quen thuộc trong đời sống hiện đại. Chúng tiện dụng, rẻ tiền, nhẹ, không thấm nước và có thể sản xuất hàng loạt với chi phí cực thấp. Chính những đặc điểm này khiến đồ nhựa dùng một lần trở thành lựa chọn tối ưu cho ngành thực phẩm, bán lẻ và tiêu dùng nhanh.

Tuy nhiên, đi kèm với sự tiện lợi đó là một hệ lụy khổng lồ: rác thải nhựa tồn tại hàng trăm năm, hầu như không phân hủy trong tự nhiên, và đang tàn phá nghiêm trọng hệ sinh thái đại dương toàn cầu.

2. Cuộc khủng hoảng rác thải đồ nhựa dùng một lần tại các đại dương

Theo Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), mỗi năm có khoảng 11 triệu tấn rác thải nhựa đổ ra đại dương – tương đương với việc mỗi phút có một xe tải đầy nhựa trút xuống biển. Dự báo, nếu không có biện pháp can thiệp quyết liệt, con số này có thể tăng gấp ba lần vào năm 2040.

Đồ nhựa dùng một lần chiếm tỉ lệ lớn trong tổng lượng rác nhựa đại dương. Theo một nghiên cứu toàn cầu được công bố bởi Break Free From Plastic, hơn 70% rác thải nhựa trên bờ biển là bao bì nhựa và vật dụng dùng một lần từ các thương hiệu nổi tiếng.

Rác nhựa trôi dạt từ sông ngòi, bãi rác ven biển, hệ thống thoát nước… rồi tích tụ tại các đại dương, tạo nên những “đảo rác” khổng lồ như vùng rác Thái Bình Dương có diện tích lớn gấp ba lần nước Pháp.

3. Hậu quả tàn khốc của đồ nhựa dùng một lần đến môi trường biển

Hàng triệu sinh vật biển – từ rùa, cá voi, chim biển, cho tới những sinh vật phù du – đều đang gánh chịu hậu quả từ rác nhựa. Chúng bị mắc kẹt, nghẹn thở, tổn thương nội tạng do nuốt phải mảnh nhựa nhỏ.

• Rùa biển thường nhầm lẫn túi nylon với sứa – nguồn thức ăn yêu thích – dẫn đến tắc ruột và tử vong.
• Cá voi và hải cẩu được phát hiện với hàng chục kg nhựa trong dạ dày.
• Chim biển ăn phải các mảnh vi nhựa, khiến chúng chết đói vì no giả tạo.

Ngoài ra, rác nhựa phân rã thành vi nhựa (microplastic), xâm nhập vào chuỗi thức ăn biển, từ đó ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Các nhà khoa học đã tìm thấy vi nhựa trong hải sản, nước uống, và thậm chí trong máu người.

4. Gánh nặng kinh tế và sức khỏe cộng đồng

Hậu quả của rác thải nhựa không chỉ dừng lại ở môi trường tự nhiên. Các cộng đồng ven biển phụ thuộc vào du lịch, thủy sản đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

• Du lịch bị ảnh hưởng do bãi biển ngập tràn rác.
• Ngư dân thiệt hại do rác nhựa làm hỏng ngư cụ, giảm sản lượng khai thác.
• Vi nhựa tiềm ẩn nguy cơ tác động đến nội tiết tố, hệ thần kinh, hô hấp và tiêu hóa của con người.

Chi phí làm sạch bãi biển, quản lý rác thải và thiệt hại kinh tế gián tiếp có thể lên tới hàng tỷ USD mỗi năm, gây áp lực lớn lên ngân sách và hệ thống hạ tầng đô thị.

5. Tại sao đồ nhựa dùng một lần vẫn tồn tại?

Mặc dù tác hại đã rõ, nhưng đồ nhựa dùng một lần vẫn tràn lan bởi những lý do sau:

• Giá rẻ: Nhựa nguyên sinh sản xuất từ dầu mỏ vẫn rẻ hơn nhựa tái chế, do chính sách trợ giá nhiên liệu hóa thạch ở nhiều quốc gia.
• Thiếu hệ thống phân loại: Nhiều nơi không có cơ sở phân loại và xử lý rác hiệu quả, dẫn đến nhựa sau sử dụng trở thành rác.
• Thói quen tiêu dùng: Sự phụ thuộc của người tiêu dùng vào sản phẩm tiện lợi khó thay đổi trong thời gian ngắn.

6. Hành động toàn cầu: Từ cấm túi nhựa đến Hiệp ước rác nhựa

Trước cuộc khủng hoảng rác nhựa, nhiều quốc gia đã có những bước tiến đáng kể:

• Bangladesh là quốc gia đầu tiên cấm túi nylon từ năm 2002.
• Liên minh Châu Âu cấm một số sản phẩm nhựa dùng một lần từ năm 2021, trong đó có ống hút và dao thìa nhựa.
• Rwanda và Kenya thực thi luật cấm nhựa rất nghiêm ngặt, với mức phạt nặng và thậm chí là tù giam.

Đặc biệt, vào năm 2022, Liên Hợp Quốc đã thống nhất xây dựng một Hiệp ước toàn cầu ràng buộc pháp lý về rác thải nhựa, nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa vào năm 2040.

7. Việt Nam và cuộc chiến chống nhựa dùng một lần

Tại Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã công bố Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030, trong đó đặt mục tiêu:

• Giảm 75% rác nhựa đại dương.
• 100% siêu thị không sử dụng túi nylon khó phân hủy trước năm 2025.
• Xây dựng hệ thống thu gom, tái chế và xử lý hiệu quả.

Nhiều địa phương như Đà Nẵng, Hội An, Phú Quốc… đã triển khai chương trình “nói không với nhựa dùng một lần”. Một số doanh nghiệp cũng chuyển hướng sang bao bì sinh học, giấy hoặc vật liệu tái sử dụng.

Tuy vậy, thách thức còn lớn do thói quen người dân, thiếu chính sách khuyến khích chuyển đổi và cơ sở hạ tầng xử lý rác chưa đồng bộ.

8. Giải pháp nào cho tương lai?

Chống rác thải nhựa đòi hỏi sự chung tay của cả cộng đồng:

• Chính sách mạnh mẽ: Đánh thuế, cấm hoặc hạn chế nhựa dùng một lần.
• Thiết kế sản phẩm bền vững: Tái sử dụng, phân hủy sinh học, tái chế hiệu quả.
• Giáo dục cộng đồng: Thay đổi hành vi tiêu dùng, khuyến khích thói quen sử dụng đồ dùng cá nhân, tái sử dụng.
• Doanh nghiệp đổi mới: Áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, thay thế bao bì nhựa bằng vật liệu thân thiện.
  

Cuộc khủng hoảng rác thải nhựa đại dương, đặc biệt từ đồ nhựa dùng một lần, là lời cảnh tỉnh nghiêm túc cho toàn nhân loại. Biển cả đang bị bóp nghẹt bởi sự tiện lợi của con người. Chỉ bằng sự thay đổi đồng bộ – từ chính sách đến hành vi cá nhân – hãy cùng BlueSky Việt Nam ngăn chặn kịch bản đại dương “chết chìm trong nhựa” trong thế kỷ này.