Hạn ngạch khí nhà kính: Cơ chế kiểm soát phát thải vì môi trường

Biến đổi khí hậu là một trong những thách thức toàn cầu nghiêm trọng nhất trong thế kỷ 21. Trong nỗ lực kiềm chế tình trạng nóng lên toàn cầu, nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế đã triển khai các biện pháp nhằm kiểm soát lượng phát thải khí nhà kính. Trong bài biết này, BlueSky Việt Nam sẽ đề cập đến một trong những cơ chế phổ biến và hiệu quả nhất hiện nay là hạn ngạch khí nhà kính (carbon quota hoặc emission cap). Đây là công cụ kinh tế – môi trường nhằm giới hạn tổng lượng khí nhà kính được phép phát thải trong một phạm vi thời gian nhất định, góp phần đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững và thực hiện các cam kết quốc tế về khí hậu.

1. Hạn ngạch khí nhà kính là gì?

Hạn ngạch khí nhà kính là một lượng phát thải khí nhà kính tối đa được cấp phép cho các cơ sở phát thải (các nhà máy, doanh nghiệp, ngành công nghiệp…) trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm. Mỗi đơn vị phát thải (thường tính bằng tấn CO₂ tương đương) được quy đổi thành một loại tài sản có thể mua bán, trao đổi, tạo thành thị trường carbon.

Cơ chế hạn ngạch thường đi kèm với chính sách giao dịch phát thải (cap-and-trade), nghĩa là sau khi nhận được hạn ngạch, nếu doanh nghiệp phát thải thấp hơn mức cho phép, họ có thể bán phần thừa cho doanh nghiệp khác có nhu cầu cao hơn. Điều này tạo ra động lực giảm phát thải và thúc đẩy đổi mới công nghệ sạch.

2. Cách thức hoạt động của hệ thống hạn ngạch khí nhà kính

Hệ thống hạn ngạch phát thải hoạt động theo nguyên tắc “trần và thương mại”:

• Trần phát thải (cap): Chính phủ hoặc cơ quan quản lý đặt ra tổng mức phát thải tối đa cho toàn bộ hệ thống kinh tế hoặc ngành công nghiệp.
• Cấp hạn ngạch: Tổng mức trần sẽ được chia nhỏ thành các hạn ngạch và phân bổ đến từng đơn vị phát thải.
• Theo dõi và kiểm kê: Các doanh nghiệp phải đo lường, báo cáo lượng phát thải thực tế và gửi báo cáo định kỳ.
• Giao dịch hạn ngạch: Các đơn vị thừa hoặc thiếu hạn ngạch có thể tham gia thị trường carbon để mua bán quyền phát thải.
• Kiểm tra và xử phạt: Các đơn vị vượt quá hạn ngạch mà không có giấy phép bổ sung sẽ bị xử phạt tài chính hoặc chế tài khác.

3. Lợi ích của cơ chế hạn ngạch khí nhà kính

3.1. Kiểm soát lượng phát thải hiệu quả

Cơ chế hạn ngạch giúp đảm bảo tổng lượng phát thải khí nhà kính không vượt quá giới hạn môi trường cho phép, phù hợp với mục tiêu giảm phát thải quốc gia (NDC) theo Thỏa thuận Paris.

3.2. Thúc đẩy thị trường carbon phát triển

Giao dịch hạn ngạch tạo ra thị trường carbon năng động, nơi doanh nghiệp có thể mua bán quyền phát thải như một tài sản kinh doanh, từ đó tăng tính linh hoạt và tối ưu hóa chi phí giảm phát thải.

3.3. Khuyến khích đổi mới công nghệ xanh

Doanh nghiệp sẽ có động lực đầu tư vào công nghệ sạch, quy trình sản xuất tiết kiệm năng lượng để giảm lượng phát thải và bán hạn ngạch dư thừa nhằm thu lợi nhuận.

3.4. Hỗ trợ thực hiện cam kết quốc tế

Cơ chế này giúp quốc gia thực hiện các cam kết quốc tế như Nghị định thư Kyoto, Hiệp định Paris bằng cách lượng hóa và kiểm soát lượng phát thải cụ thể.